Intrigerende film - met een weeffout: Lost in the Night

Als de camera aan het begin van Lost in the Night (Perdidos en la noche) van de Mexicaanse filmmaker Amat Escalante door het appartement van een gefortuneerde kunstenaar beweegt, kun je heel kort de poster zien van de film Possession (1981) van Andrzej Zulawski. Deze horror over huwelijksperikelen toont hoe de man ontdekt dat zijn vrouw seksueel genot beleeft bij een soort enorme octopus.

Escalantes vorige speelfilm La région salvaje (2016) was geïnspireerd door Possession, en de verwijzingen waren van meet af aan helder. In het begin heeft Veronica intieme momenten met een glibberig tentakelmonster in een wat onooglijk schuurtje. Je kunt er alleen komen door een soort schimmige zone te betreden dat weer doet denken aan Andrei Tarkovsky's Stalker (1979). In Escalantes film zit een wetenschapper die in de tweede helft uiteenzet dat contact met 'het' tot een extase kan leiden, waarbij je instincten je verstand overstijgen. Idealiter komen lichaam en geest weer met elkaar in evenwicht. Toen 'het' op aarde was geland, kwamen er opvallend veel dieren toegestroomd, en vervolgens krijgen we een shot van een flink aantal parende beesten.

Veronica zal meer personages naar het schuurtje leiden. Een dokter raakt zo verkwikt door het intieme samenzijn met het tentakelmonster dat hij daarna zijn schoonbroer arrogant afwijst: nu hij deze lust heeft ervaren vindt hij hun seksafspraakjes niet meer interessant. De afwijzing leidt tot een woordenwisseling tussen beide mannen, die door getuigen waargenomen wordt. Vlak daarna is de dokter dood. De schoonbroer wordt verdacht, zeker nadat diens vrouw, de zus van de dokter, hun onderlinge app-verkeer heeft gelezen. Maar zodra deze Alejandra zelf met het monster is geweest, gelooft zij niet meer aan de schuld van haar overspelige echtgenoot.

Amoreel bendegeweld

Terwijl er meer mysterieuze slachtoffers vallen, laat de film in het midden of dit het gevolg is van de ontmoetingen met het monster of dat ze door een misdrijf om het leven komen. Die laatste optie is niet onlogisch vanwege de film die Escalante voorafgaand aan La région salvaje had geregisseerd. In Heli (2013) maakt hij expliciet hoe in Mexico amoreel bendegeweld aan de orde van de dag is: mensen kunnen plots verdwijnen. Zijn film over het tentakelmonster is daar dan de impliciete versie van: wie dat wil, kan er ook een commentaar op een door drugs geregeerde maatschappij in zien, waarin personen op raadselachtige wijze het leven laten.

De films van Escalante zijn dusdanig sterk dat ik veel zin had in zijn nieuwste film. In de tussentijd had hij een televisieserie voor Netflix gemaakt, Narcos: México, maar die ken ik niet, want geen Netflix-abonnement. Tot op twee-derde vond ik Lost in the Night een prima film, maar toen sloop een weeffout de film in waar die niet meer van herstelde.

Lost in the Night

In het begin vindt er een protestactie tegen een ‘vervuilende’ mijn plaats. Een auto met demonstranten wordt onder vuur genomen; een vrouw wordt hardhandig opgepakt door een groep, onder wie politiecommandant Ruben. Drie jaar later vraagt Emiliano zich nog steeds af wat er met zijn moeder is gebeurd. Een zwaargewonde agent krabbelt op een briefje een locatie. Dat suggereert dat haar lijk is verstopt op het terrein van het gezin van de rijke kunstenaar Rigoberto. Emiliano biedt zich aan als hulp in de hoop sporen te kunnen vinden. Rigoberto is controversieel, want hij heeft werk vervaardigd met een heus lijk. Een religieuze groep is woedend op hem omdat de leden denken dat het lichaam van hun overleden leider gebruikt was. Rigoberto laat hen in de waan, want de ophef versterkt zijn naamsbekendheid. In zijn ogen dient kunst ethische grenzen te herijken, en provocatie kan daartoe een geschikte methode zijn.

Als Rigoberto eenmaal weet wat Emiliano’s missie is, zegt hij dat hij niet weet waar diens moeder is, maar bekent hij dat hij indertijd opdracht had gegeven haar onder druk te zetten vanwege zijn financiële belangen bij de mijn. Rigoberto vertelt hem dit omdat hij last heeft gekregen van een opspelend schuldgevoel. Rigoberto’s vrouw probeert de maskerade vol te houden door voor te stellen dat de bekentenis aan Emiliano is ingegeven door haar mans neiging tot provocatie. Haar idee is dat Emiliano’s reactie op de ‘nepbekentenis’ als inspiratie dient voor een nieuw kunstwerk. Dat zit uiteraard op of zelfs over de grens van het immorele, maar de kern van Rigoberto’s werk is nu eenmaal om regels van goed fatsoen ter discussie te stellen. Zijn kunst is altijd tot op zekere hoogte onoprecht, omdat de inzet van zijn werk is dat de beschouwer moet twijfelen over de strekking ervan.

Vreemd genoeg lijkt Rigoberto die van provocatie en onoprechtheid een verdienmodel heeft gemaakt, volledig oprecht over zijn berouw. Waarom verklaart hij zich tegenover Emiliano schuldig, terwijl zijn credo altijd is geweest dat niemand ooit onschuldig is? Hoezo zou iemand die zich boven alles en iedereen verheven voelt, plots een moreel kompas ontwikkelen, waardoor hij bovendien al zijn voorspoed in de waagschaal stelt? Dat is alleen logisch op voorwaarde dat hij een pervers spel speelt: ik doe heel hard mijn best om oprecht over te komen, maar als puntje bij paaltje komt, zaai ik verwarring of ik echt oprecht ben. Maar die verwarring blijft hier uit, en daar raakte ik zo van in de war dat ik Lost in the Night een tweede keer ging zien.

Investigation of a Citizen above Suspicion

In een interview in Filmkrant las ik dat Escalante had gezegd: de kunstenaar biecht iets op, maar ‘hij weet dat hem uiteindelijk toch niets zal overkomen’, want als je tot de ‘Witte Bovenlaag’ behoort, kun je je onaantastbaar wanen. Ik ben het helemaal eens met deze uitleg, en in het interview geeft Escalante aan dat hij de geweldige Italiaanse film Investigation of a Citizen above Suspicion (Elio Petri, 1970) als leidraad had gekozen. Daarin pleegt een hoofdinspecteur van politie misdrijven en hij plant expres wat aanwijzingen die logischerwijs naar hem wijzen. Dat lijkt niet slim, maar hij is ervan overtuigd dat hij buiten verdenking staat vanwege zijn sociale positie. Niemand zal het in zijn hoofd halen om hem aan te pakken, en hij geniet zo van dat idee dat hij steeds driester gaat opereren.

(Ik sprak eens met Martin Koolhoven over Petri’s film, die een Oscar won voor Best Foreign Language Film, maar hij had die toen nog nooit gezien. Hij programmeerde die vervolgens ‘blind’ in Eye omdat hij hem wel graag wilde zien, maar dan wel gelijk op een groot scherm. Vervolgens besprak hij Petri’s film enthousiast in zowel De kijk van Koolhoven, zijn televisieprogramma bij de VPRO, en nam hij die op in zijn filmtheatertourreeks De keuze van Koolhoven in de categorie ‘Euro-crime’.)

Een te eerlijke biecht

Investigation of a Citizen above Suspicion is zo overtuigend, omdat de hele film door duidelijk is dat de inspecteur een provocerend en pervers spel speelt. Maar dat spel wordt in Lost in the Night ingewisseld voor een eerlijke biecht, een te eerlijke. In het interview verklaarde Escalante dat de kunstenaar erop zinspeelt dat zijn bekentenis geen consequenties heeft (wat kan hem nou gebeuren?). Maar ook na de tweede keer Escalantes film bezocht te hebben, kan ik niet anders concluderen dan dat het er toch echt alle schijn van heeft dat Rigoberto oprecht is over zijn spijt. Hij voelt zich daadwerkelijk schuldbewust. Die wending maakte de film onwaarachtig, omdat het niet past bij de karakterstructuur van deze kunstenaar: zijn werk moet prikken, moet deining veroorzaken, moet tot reflecties op ethische kwesties aanzetten. Hij leeft in een wereld vol schijn met een stiefdochter die een sociale mediaster is, en nu doet hij plots voorkomen alsof hij een moreel zuiver persoon is. Het klopt gewoonweg niet met zijn personagebeeld in de film.

Rigoberto had beter de raad van zijn egocentrische vrouw serieus kunnen nemen, hoe cynisch haar advies ook is. Dan was hem een gunstiger lot beschoren geweest. Ik vermoed dat Escalante wilde voorkomen dat zijn film volledig in mineur zou eindigen: nu is er dankzij Rigoberto’s eerlijkheid een zekere mate van gerechtigheid voor hoofdpersonage Emiliano. Maar dat relatief optimistische einde van Lost in the Night gaat wel ten koste van de geloofwaardigheid van de film.