25 jaar Ugenda: Drager van de stad Josee Hussaarts

Ugenda bestaat 25 jaar en publiceert daarom wekelijks een interview met een Nijmeegse cultuurmaker. Wie gaven de stad kleur met kunst, muziek, theater of festivals? En wat dreef hen? Persoonlijke verhalen over passie, drijfveren, en de toekomst van cultuur. Deze week aan het woord: Josee Hussaarts. "Ik heb me als maker altijd gezien en gedragen gevoeld door het Nijmeegse publiek."

Als artistiek leider van theater Kwatta was Josee Hussaarts jarenlang de Grande Dame van het jeugdtheater in onze stad. In 2023 kwam daar op pijnlijke wijze een einde aan en hield het gezelschap op met bestaan. De allerlaatste voorstelling Mismuis – in de meivakantie van datzelfde jaar – was nog een daverend succes.

Wat is/was jouw bijdrage aan het culturele klimaat van Nijmegen?

"In 2002 ben ik begonnen met Kwatta, het nieuwe jeugdtheatergezelschap van Nijmegen, dat ik 21 jaar heb geleid. In die tijd is het uitgegroeid van een klein clubje naar een gezelschap dat voorstellingen maakte in de klas, de trailer, de kleine zaal en de grote zaal. We speelden regionaal, nationaal en internationaal. Naast de voorstellingen was er jaarlijks een Kwattalab voor jonge makers en een groot project voor nieuwe schrijvers.

Kwatta had weinig middelen, maar een groot bereik. We maakten objecttheater, muziektheater, opera, locatietheater en teksttoneel, met ruim 40.000 bezoekers per jaar. Met Mismuis wonnen we in 2014 de Victor Award in Amerika. Het was onze internationale doorbraak die ons wereldwijd succes bracht. Daarnaast wonnen we twee keer een nationale prijs: de Krekel.

Cultuur is onbegrensd, was ons motto. En dat onbegrensd sloeg natuurlijk op meer dan onze stads- en landsgrenzen. Voor mij was het belangrijk dat Nijmegen in de wereld was en de wereld in Nijmegen. Ik was apetrots dat mensen vanuit New York, Shanghai en Caïro geïnteresseerd waren in wat er in Nijmegen gebeurde. Omgekeerd leek dat soms minder aan de hand. Voor mij was er als ik een voorstelling als Jabber maakte (in een taal die niemand sprak, maar iedereen kon verstaan) geen verschil tussen een schoolklas uit Lent of een uit Shanghai. We delen meer dan ons verdeelt. Dat is wat ik vanuit het Badhuis uit heb proberen te dragen, maar misschien was ik voor Nijmegen te ambitieus.

Het publiek heeft Kwatta vanaf dag één op handen gedragen. Ook scholen wisten de weg naar ons theater te vinden. Wat groot is en wat klein is, is vaak een kwestie van perceptie – dat was mijn lijfspreuk waar vanuit ik al die jaren kunst voor kinderen maakte, en voor iedereen die het lef had om om zich heen te kijken. Ieder kind is volgens mij te raken door kunst, en wij zijn 21 jaar lang een jeugdtheatergezelschap geweest met een jong kloppend hart."

Fotografie: Lisette van Straaten

Hoe heeft de Nijmeegse cultuursector zich naar jouw idee ontwikkeld?

"Onze blik was niet louter op Nijmegen gericht. Ook op samenwerkingen regionaal en nationaal, zoals met Het Gelders Orkest, Kröller-Müller, Oorkaan en Het Nederlands Jeugdorkest. Toen ik startte was de Nijmeegse cultuursector een gesloten bastillon. Kwatta kwam de schouwburg toen nog niet binnen. Dat veranderde gelukkig. We maakten voorstellingen in het Valkhofmuseum (ca 30.000 bezoekers) en in de schouwburg (bijvoorbeeld Dissus en Mariken). Voor ons waren dat belangrijke stappen in groei en worteling, maar ook in verbondenheid met de stad. Ik ben enthousiast over de hotspots die gelukkig nu in Nijmegen zijn ontstaan."

Welke ontwikkeling van de Nijmeegse cultuursector zou jij graag gerealiseerd willen zien?

"Ik vind het Nijmeegse accent op ‘cultuurdragers’ te veel liggen op mensen die organiseren en faciliteren. Leg de nadruk meer op makers. Vanuit de Nijmeegse ambtenarij is veelvuldig geprobeerd Kwatta in een gewenst format te persen. Niet doen! Kunstenaars zijn niet gek. Ze zijn bevlogen, eigengereid en zullen de werkelijkheid altijd zó willen kantelen dat er een ander perspectief ontstaat. Omarm die kwaliteit en werklust, in plaats van hem in te dammen. Denk niet in beperkende vakjes. Er is zoveel méér mogelijk als we onbegrensd durven denken. Die vrijheid wens ik Nijmegen toe: Nijmegen als een stad zonder grenzen. Zorg dat makers hier niet alleen willen komen werken, maar zich ook willen vestigen en onderdeel worden van de humuslaag – omdat er hier meer grond te ontginnen valt dan in de Randstad. Een afdeling van Artez in Nijmegen lijkt me ook top!"

Fotografie: Peter van Esch

Wie is voor jou in culturele zin in Nijmegen het meest betekenisvol geweest in de afgelopen 25 jaar?

"Het Nijmeegse publiek is voor mij het meest betekenisvol geweest in de afgelopen 25 jaar. Ik heb me als maker altijd gezien en gedragen gevoeld door het Nijmeegse publiek. Wat dat betreft was het 21 jaar lang één groot feest. De politiek was helaas soms in minder positieve zin betekenisvol voor Kwatta. Ik vergeet nooit hoe Kwatta te horen kreeg dat ze vanuit de provincie ‘wisselgeld’ was, hoe Nijmegen dat vervolgens accepteerde en een Nijmeegse ambtenaar ons ervan probeerde te overtuigen géén rijkssubsidie aan te vragen. De rol die Nijmegen in de provincie en tegenover ons innam, rijmde niet met de ambitie en de kwaliteit die Kwatta op alle niveaus waarmaakte. Wij hebben ons daardoor in de steek gelaten gevoeld. Het vechten tot aan de Hoge Raad (gewonnen! Jawel Nijmegen – er kwamen miljoenen extra naar de stad!), de jarenlange strijd om het bestaan.... Het heeft ons uitgehold en kapotgemaakt, en dat is helaas óók betekenisvol."

Wat is jouw (one-)liner voor onze (culturele) stad?

"Kunst is niet te vangen in rapporten, onderzoeken en ambtelijke stukken. Durf open te staan voor wat je niet kent, zonder direct te willen reguleren. En als je niet weet hoe dat moet, kijk dan naar kinderen. Die zijn daar een meester in."