25 jaar Ugenda: drager van de stad Casper ter Heerdt

Ugenda bestaat 25 jaar en publiceert daarom wekelijks een interview met een Nijmeegse cultuurmaker. Wie gaven de stad kleur met kunst, muziek, theater of festivals? En wat dreef hen? Persoonlijke verhalen over passie, drijfveren, en de toekomst van cultuur. Deze week aan het woord: Caper ter Heerdt. “Het is mijn persoonlijke missie om kunst een rol in de samenleving te laten spelen en publiek, kunst en kunstenaar met elkaar in contact te brengen.”

Wat is je visie op hoe de Nijmeegse cultuursector zich ontwikkeld heeft de afgelopen 25 jaar?

"Ik kwam in de jaren ’90 regelmatig naar Nijmegen om te werken bij Kunstenaarscentrum De Olifant, een unieke plek waar we als kunstenaars het hele proces van bronsgieten in eigen hand konden houden. Jonge makers leerden daar de kneepjes van het vak van ervaren collega’s. Ik was op een gegeven moment zo vaak in Nijmegen dat ik besloot dichterbij te gaan wonen. De stad kende toen nog veel meer plekken om te exposeren, zoals het Centrum Beeldende Kunst en een groter aantal galeries.

Als er íets veranderd is binnen het beeldende-kunstdeel van de Nijmeegse cultuursector, en niet ten goede, dan is het wel het verdwijnen van veel van die plekken. De mogelijkheden om te exposeren zijn tegenwoordig een stuk beperkter. Dat is overigens niet alleen in Nijmegen zo."

Kun je inhoudelijk vertellen over je bijdrage aan de culturele ontwikkeling van Nijmegen? 

"Ik ben bestuurslid geweest van De Olifant, in een tijd dat het tij niet meer te keren was. De Olifant was grotendeels zelfvoorzienend, maar de kredietcrisis van 2008 liet de inkomens van de kunstenaars die voor omzet zorgden kelderen. Als onze overheid op zo'n cruciale moment geen tijdelijke handreiking doet, verdwijnt er een unieke voorziening met een landelijke uitstraling uit de stad. Heel erg jammer, want eenmaal weg komt het waarschijnlijk nooit meer terug.

De laatste tien jaar ben ik naast mijn praktijk als kunstenaar actief als tentoonstellingsmaker. De Nieuwe Gang, al bijna 45 jaar een bijzondere expositieruimte in Beuningen heeft dankzij mijn inspanningen als artistiek leider een flinke impuls gekregen. Sinds ruim drie jaar ben ik voorzitter van ArToll Kunstlabor in Bedburg-Hau, net achter Kleve, een supergave plek, waar groepen kunstenaars in gezamenlijke projecten hun werk kunnen verdiepen.

Deze plekken zijn buiten Nijmegen, maar spelen een belangrijke rol voor kunstenaars en publiek uit het Rijk van Nijmegen. Bij De Nieuwe Gang hebben veel kunstenaars uit Nijmegen kunnen exposeren; we programmeren door alle generaties heen; onze exposanten zijn van rond de dertig tot ver in de tachtig. Ook ArToll is een plek waar veel kunstenaars uit Nijmegen hebben kunnen werken. ArToll en ook steeds meer De Nieuwe Gang, trekken een internationale groep mensen. Die uitwisseling is een verrijking voor het lokale culturele veld."

Wat was je visie of welke verandering wilde je zelf teweegbrengen met je werk?

"Beeldende kunst heeft een beperkte maatschappelijke waarde als de sector in zichzelf gekeerd - een eigen jargon sprekend - exposities organiseert die door kunstenaars en incrowd bezocht worden. Ik begrijp de aversie die dit oproept inmiddels wel. Ik werk graag met kunstenaars die in hun werk iets van ons als mensen proberen te begrijpen. Als kunstenaar werk ik zelf vanuit de overtuiging dat ik, als het mij lukt, oprecht iets van mijn persoonlijke ervaring te laten zien en dit dan ook anderen zal raken. We zijn allemaal niet zo uniek als we graag willen denken.

Onze samenleving verhardt door alle discussies en een gebrek aan een echt dialoog. Een discussie draait vaak om wie er gelijk heeft, wie er wint. Een belangrijk doel van een dialoog is juist het luisteren naar elkaar, met als streven elkaar te gaan begrijpen. Kunst kan een onderwerp behandelen door – zonder oordeel - vragen te stellen. Die vragen kunnen leiden tot interessante gesprekken. Die dialoog verdient daarom echt een grotere plek in de samenleving. Kunst spiegelt, reflecteert, ontregelt, bevraagt en verbeeldt en kan ons de dingen anders laten bekijken. ‘Het echte avontuur van het leven ligt niet in het steeds ontdekken van nieuwe landschappen, maar in het kijken met nieuwe ogen’ aldus de schrijver Marcel Proust. We mogen echt meer van deze verbeeldingskracht gebruik maken!"

Wat waren je persoonlijke hoogtepunten?

"Het is mijn persoonlijke missie om kunst die rol in de samenleving te laten spelen en publiek, kunst en kunstenaar met elkaar in contact te brengen. Elke geslaagde samenwerking en goed ingerichte expositie met publieksrespons is een nieuw hoogtepunt. Ik kan enorm genieten als iemand een expositie bezoekt en zegt ‘geen verstand van kunst te hebben’. Meestal is dit de aanloop naar een eerlijke reactie op de expositie vanuit een persoonlijk perspectief. Daar kunnen alle deskundigen een voorbeeld aan nemen. Ik heb mijn doel om een breder en ander publiek te betrekken ook echt bereikt. Verder ben ik er trots op dat ik er als vrijwilliger aan bij kan dragen dat de twee genoemde plekken voor beeldende kunst in de regio kunnen floreren."

Wie heeft voor je in culturele zin in Nijmegen het meest betekend in de afgelopen 25 jaar?

"Hedwig Saam, omdat zij er als directeur-bestuurder van het Valkhofmuseum samen met haar team toch maar mooi voor gezorgd heeft dat Nijmegen het Valkhofmuseum nog heeft. Dat was toen de vraag rees ‘hoe nu verder’ in het politieke klimaat van toen niet vanzelfsprekend. Menigeen heeft overigens een mening over de programmering van het Valkhofmuseum. Die mening is vaak gestoeld op ervaringen van heel wat jaren geleden. Als ik dan vraag: 'heb je die geweldige exposities van ‘Cejja Stojka’, ‘De Pest’ of ‘Into the black hole’ gezien?' – dan valt er meestal een stilte. Het museum heropent in 2026; een nieuw team maakt al enkele jaren indrukwekkende tentoonstellingen. Ik kan het iedereen aanraden om er heen te gaan, zeker als je al jaren niet geweest bent."

Heb je een wens/visie omtrent de ontwikkeling van de Nijmeegse cultuursector in de toekomst?

"Ik zie dat veel Nijmeegse kunstenaars regelmatig in stad en regio exposeren, in een soort carrousel van plekken die dicht bij elkaar liggen en vaak ook hetzelfde publiek delen. Kunstenaars klagen dan dat er weinig publiek komt. Maar wat verwacht je dan, als het publiek jouw werk drie maanden eerder al gezien heeft? Er wordt vaak te regionaal gedacht. Er is een groter publiek te vinden buiten je vertrouwde kringetje.
Hoe anders is dat in Arnhem, waar behoorlijk wat kunstenaars zelfs een internationale carrière hebben. Er zijn veel kunstenaars in Nijmegen die ik het gun om hun werk te laten zien aan een publiek van buiten de regio. Nijmegen ligt tussen de Randstad en het Ruhrgebied; stel je eens voor welke potentie dat heeft. Sla je vleugels uit, de wereld is groter dan de regio Nijmegen!"

Wat is je oneliner voor onze (culturele) stad?

"Cultuur brengt mensen samen!"

Kun je benoemen waarom een organisatie zoals Ugenda belangrijk is?

"Een grote groep Nederlanders heeft geen idee hoeveel liefdewerk er in de cultuursector gedaan wordt. Dat wordt niet alleen gedaan door alle makers die met minimale inkomens kunst blijven maken, maar ook door een grote groep vrijwilligers. Lof daarom voor alle vrijwilligers die al 25 jaar voor Ugenda, het onafhankelijke cultuurpodium zorgen! Jullie zorgen er samen voor dat ons publiek, over de volle breedte van de cultuursector, alle culturele activiteiten kan beleven!"