Vandaag, donderdag 6 september lanceert dichter, kinderboeken- en toneelschrijver – en voormalig Nijmeegs stadsschrijver – Jaap Robben zijn tweede roman voor volwassenen. Na het succes van zijn debuut Birk zijn de verwachtingen rond Zomervacht, zoals het nieuwe boek heet, hoog gespannen. Ik las alvast een drukproef en werd daar erg gelukkig van.
Grote kans dat je Birk gelezen hebt. De roman over de jongen Mikael die met zijn moeder en een beperkt aantal andere personages op een eenzaam eiland opgroeit met een geheim, en onder die druk versneld volwassen wordt, is momenteel aan zijn 14e druk bezig, is in meerdere talen vertaald en telt al een totaaloplage van 50.000 exemplaren. Een film is in de maak. Dat doen weinig eigentijdse romans hem na. Zo’n groot succes voor een relatief onbekende schrijver (Robben publiceerde voordien enkele dichtbundels en een aantal kinderboeken) komt niet door niets: met Birk klopte Robben meteen nadrukkelijk op de deur van het kamertje waar de beste Nederlandse auteurs zich ophouden. Hij oogste lovende kritieken en het boek werd ook met verschillende prijzen beloond. Hoe moeilijk is het dan om een tweede roman te schrijven? Het aantal voorbeelden van mislukte tweede romans na een fameus debuut is groot. Maar Robben levert. En snel ook nog, vier jaar later: Zomervacht.
Ontluikende seksualiteit
De roman heeft weer een jongen van dertien in de hoofdrol. Brian. Ook bij hem spelen, net als bij Mikael in Birk, ontluikende seksualiteit, het omgaan met volwassenen, bijna gelijkwaardig aan ze zijn en toch weer niet, jezelf beter kunnen redden dan mensen verwachten en toch soms zo hulpeloos zijn in alle hevigheid. De setting is heel anders dan in Birk.
Brian leeft met zijn vader en twee waakhonden in een stacaravan op een verwilderd terrein waar ook andere randfiguren wonen. De vader is een scharrelaar van het allerzieligste soort, een man met een grote mond die weinig voor elkaar krijgt en zichzelf steeds verder in de nesten werkt. De verhouding van Brian tot zijn vader – een explosief mengsel van resten van bewondering gemixt met medelijden en zachte, hete woede – doet in veel denken aan de troosteloze figuren in veel van de romans van de Italiaanse succesauteur, Niccolo Ammaiti. En ook hier werkt de situatie regelmatig hilarisch: hoe stom kun je zijn, als je steeds met opzet als dezelfde pompbediende achter de balie staat je pick-up tankt en dan te weinig afrekent? Hoe lang denk je daarmee weg te komen? De vader van Brian lukt het gedurende deze roman, al staat de politie op de drempel van zijn caravan en laat hij Brian zeggen dat hij niet thuis is.
Strohalm of oppassen?
Maar er speelt meer, veel meer. De broer van Brian, bijvoorbeeld, die zwaar gehandicapt is. De scheiding van zijn ouders, die met onenigheid over die broer te maken heeft. De broer die deze zomer bij hen komt logeren. Even komisch als wanhopigmakend gestuntel om in die gribus een thuis te maken voor de bedlegerige, niet-zindelijke, soms om zich heen schoppende en knijpende broer, de rol van medicatie bij in het rustig houden, maar daarmee ook beperken van patiënten. En dan is er nog het meisje dat Brians latente seksualiteit met ‘buiken’ tot het uiterste opjut. En die vreemde, aardige mijnheer met zijn chique kleren die tijdelijk woonruimte zoekt: is hij een strohalm uit een andere wereld of een griezelige vent om voor op te passen?
Een beetje gek
Zomervacht is een spannende reis, een avontuur waarin sommige onverwachte antwoorden opduiken en andere, op het zicht duidelijke dingen, in vragen veranderen. Robben, die ook theaterteksten schrijft, is in taal over het algemeen van de klare lijn: spaarzaam, niet vertellen, laat het maar zien, de emotie mag uit de gebeurtenissen komen. De dialogen zijn geweldig: hoe mensen elkaar onder druk proberen te zetten, ook hoe verstandelijk gehandicapten praten, het getuigt van een grote opmerkingsgave en een groot schrijftalent.
Een beetje gek: de roman zou in al zijn aspecten prima in Nederland kunnen spelen. Toch hebben de belangrijkste personages een Franse naam en heet de enige plaats die in het boek genoemd wordt Saint-Arnaque. Ik zoek dat soort dingen op. Die plaats bestaat niet, en 'arnaque' betekent zoiets als ‘bedrog’. Je kunt je afvragen waarom Robben hiervoor gekozen heeft. De eerste gedachte is dat hem voor zijn sloeberige en sjofele woonwagenkampje een terrein in Wallonië of Noord-Frankrijk voor ogen heeft gestaan. Wat ook kan is dat de roman inhoudelijk veel dichter tegen de persoon Jaap Robben aanligt dan je misschien zou denken en dat hij zo afstand probeert te nemen. Ik heb het hem gevraagd – zie het interview elders op deze site – maar het antwoord bevalt me niet helemaal. Het is aan alle toekomstige interviewers, die Robben ongetwijfeld langs gaat krijgen, om hem te vragen naar hoe autobiografisch Zomervacht eigenlijk is…
