‘Een onmogelijk avontuur’ (recensie)

De Nijmegenaar Pim Franssen trok gedurende twee jaar in zijn auto via het nabije Oosten naar Afrika, om dat continent vervolgens helemaal rond te rijden. Het leverde het boek ‘Een onmogelijk avontuur’ op, een reisverslag met filosofische overpeinzingen.

Is een reis waarvan je van tevoren kan verwachten dat je problemen en uitdagingen krijgt per definitie een avontuur? En is een avontuur altijd iets waar je iets van leert?

Pim Franssen studeerde filosofie en psychologie, deed daarna kennelijk een tijd iets waarmee hij genoeg geld opzij kon zetten voor de aanschaf van een dikke Toyota Land Cruiser en een kapitaaltje overhield om zorgeloos met die auto op reis te gaan. Vervolgens begon de begin veertiger aan een tocht die hem twee jaar en twee dagen lang door tal van landen en culturen zou voeren.

Doorlopend alleen

Van die avontuurlijke tocht is het boek een weergave. Het is deels het verhaal dat je verwacht bij reis door weinig bereisde gebieden en landen waar het allemaal een stuk ingewikkelder geregeld is dan bij ons. De reiziger, Franssen, reist vrijwel doorlopend alleen, nu en dan vergezeld van andere toeristen in hun eigen voertuigen, kampt met panne, grensgedoe, ziekten en hier en daar een hachelijke situatie die heel wat ernstiger zou kunnen zijn afgelopen. Maar hij ziet ook veel moois, voornamelijk natuurschoon, historische en geografische plekken die je volgens de handboeken en reisblogs gezien moet hebben. Ook ontmoet hij zo nu en dan een interessant persoon, zij het medereiziger, zij het wit mens die zich permanent in het betreffende land gevestigd heeft, zij het af en toe een local.

Met de duvel op de hielen

Als één ding duidelijk wordt is het dat Franssen heeft gereisd alsof de duvel hem op de hielen zat. Hij schrijft zelf dat hij nergens langer dan twee dagen gebleven is. Die ene keer dat hij vastzat met een kapotte versnellingsbak en die andere keer dat hij de Nigeriaanse grens niet overkwam, waren blijkbaar uitzonderingen. De man in zijn Land Cruiser legde kennelijk duizenden en duizenden kilometers af met maar één doel: Afrika ronden. De hele oostkust naar beneden tot het uiterste puntje van het continent, en langs de westkust weer naar boven.

Versmade liefdes, op zoek naar loutering

Dat is overigens niet het doel dat hij zelf omschrijft. We leren over versmade liefdes, over diep doorvoelde, zij het drugsgerelateerde inzichten in de oerbeat van het leven, over lotsbestemmingen, jezelf verliezen, het avontuur opzoeken en door loutering een ander zelf worden. Franssen is immers niet van de straat en neemt ook boeken mee op reis. Daaruit citeert hij veel. Allemaal boeken van witte mensen, filosofen vooral en sociologisch angehauchte metapsychologen, die schrijven over de basisstructuur van narratieven: de held die zijn plek verlaat, zich door beproevingen heenslaat en thuiskomt. Franssen komt er gedurende zijn reis steeds meer achter dat hij slecht in die structuur past, dat hij iets verkeerd doet, maar wat, dat weet hij niet. Uiteindelijk analyseert hij terecht dat hij gewoon een toerist is, een mengeling van de pretoerist, iemand die het onbekende wil ontdekken – maar daarin teleurgesteld wordt want waar Franssen komt, daar is alles al ontdekt – en de post-toerist, die geen wezenlijke vragen stelt en zich het Vreemde graag laat aanbieden als een waardegoed dat hem zich beter zal doen voelen. 

Rite de passage

Hoe mooi is dan het slot, waar de hoofdpersoon juist in zijn geboortehuis de loutering en rite te passage doormaakt, die hij op zijn wereldreis van plan was te ervaren. Het boek is vlot geschreven. Tamelijk in het begin was dat even vrezen met grote vreze: de mensen op de dansvloer tijdens een pillenbesneeuwd technofeest in de Nijmeegse Vasim ‘zombies’ noemen is behoorlijk raak, hoewel niet origineel. Alleen is dat woord in twee alinea’s meer dan tien keer gebruiken onbeholpen taalgebruik en denkluiheid waar een redacteur op had moeten letten. Maar gelukkig blijkt dat maar een kleine rotte plek bij een verder verzorgde schrijfstijl.

Christelijk neoplatonisme

Irritatie wekt wel dat van de filosofieopleiding niet heel veel is blijven hangen. Plato verwarren met het christelijk platonisme is zo’n veelgemaakte fout. Alsof het Plato in zijn epistemologische beschouwingen ging om argumenten te verzinnen voor het bestaan van de hemel. En bij Nietzsche had Franssen niet alleen de ‘dood van god’ kunnen vinden, maar ook veel over zelfverwerkelijking, ‘worden wie je bent’, en de stadia (kameel, leeuw, kind) die dat met zich meebrengt. Dat had hem veel geploeter door Sartre, Derrida en Lacan gescheeld.

Afrikaanse volksaard ‘verklaard’

Ook de opmerkingen die Franssen over de Afrikaanse volksaard te berde brengt wekken irritatie. Kortgezegd: in Afrika functioneert niets en dat komt omdat Afrikanen in een westerse ‘mal’ gedwongen zijn die hen niet past en daarom komen ze niet vooruit. En dat van een man die nergens lang gebleven is, geen moeite doet om zich te verdiepen in de cultuur van zelfs maar één van de tientallen landen waar hij doorheen dendert, nauwelijks contact maakt met locals en dan alleen als hij iets van ze gedaan wil krijgen. Dan trekt hij nogal vergaande conclusies.

Geen handboek

Opmerkelijk boek dus wel. Geen handboek voor wie overweegt in Afrika op avontuur te gaan. Ook niet echt een inspirerend boek voor reislustigen. Eerder het tegendeel. Voor wie niet bekend is met theorieën over narratieve structuren van heldenverhalen en bespiegelingen over het reizen en toerisme kan het nog best leerzaam uitpakken. Franssen moet maar snel nog een boek schrijven, want schrijven kan hij, en laat hij het dan vooral klein houden.